پیمانکاری از گذشته تا به امروز

مدارک به دست آمده و شواهد موجود ، تاریخ آغاز تمدن فنی و کاربرد فن در ایران را به کهن ترین ایام می رساند . از هزاره های پنجم پیش از میلاد به بعد ، در تمدن های سیلک و شوش سنت مهندسی کاملا برقرار گشته بود . مصالح ساختمانی که در طول تاریخ فنی ایران مورد استفاده قرار میگرفته ، متنوع و گوناگون بوده و مصالح سنگی از دوران های پیش برای ساختن بناهای دائمی چون پل ها ، سدها و کاخ ها به کار می رفته است . کاربرد مصالح سنگی به صورت خشکه چین در دوره هخامنشیان به اوج خود رسید . مواد خاکی به صورت خشت خام دستی ، قالبی و آجردر ایران به طور مداوم به کار گرفته می شد و نخستین کوره های پخت گل و تهیه آجر در ایران از هزاره ی دوم پیش از میلاد پدید آمدند . چوب و مصالح گیاهی در ایران نسبت به مواد خاکی ، دارای تاریخ نسبتا ناپیوسته هستند . از جمله مصالح دیگر گچ ، آهک و مخلوط های آنها با گل است که تاریخ نخستین آنها در ایران به هزاره اول پیش از میلاد می رسد . این هنر در دوران هخامنشی ، اشکانی و ساسانی به وفور مورد استفاده قرار میگرفت و به دوران اسلامی نیز منتقل شد . تحقیقات نشان می دهد که مناطق شرقی و شمالی ایران از نخستین مراکز فلزکاری در جهان بوده است . از اولین فلزات کشف شده در ایران می توان طلا ومس را نام برد . تاریخ استفاده از آهن در ایران نیز به هزاره دوم پیش از میلاد برمی گردد . مواد نفتی و فرآورده های نفتی از هزاره اول پیش از میلاد در ایران شناخته شده و مورد استفاده قرار گرفتند . از مواد نفتی در عایق کاری و ساختن ظروف و مصارف دارویی و سوخت استفاده می شد . تاریخ استفاده از نخستین شیشه ها نیز در زیگورات چغازنبیل به سال ۱۲۵۰ ق.م برمیگردد و پس هخامنشیان ، اشکانی و ساسانی شیشه را در ساخت پنجره ها به کار می گرفتند . از آن در دوره معماری به مفهوم بناسازی ، غنی ترین تاریخچه را در سنت مهندسی در ایران دارا است . چرا که انسان از همان ابتدای زیستن بر روی این کره ، برای حفاظت خود از عوامل جوی و موجودات خطرناک ، ناچار به پناه بردن به مکانی امن یاساختن یک سرپناه برای خود بوده است . قبل از ورود آریایی ها به ایران که اولین بار در هزاره سوم پیش از میلاد صورت گرفت ، تمدن هایی در ایران زمین وجود داشته است . در جنوب غربی ایران از تمدن درخشان عیلامی با دارا بودن شوش به عنوان مرکز آن بناهایی به جا ماند که زیگورات چغازنبیل از جمله آنهاست . در قسمت های مرکزی در سیلک کاشان اولین جوامع دشتی شهرنشین از هزاره ی پنجم پیش از میلاد برقرار بود . موج دوباره مهاجرت آریایی ها به ایران در هزاره اول پیش از میلاد ، در نواحی شمال و غرب ایران ، همراه با آوردن روش های جدید ساختمان سازی بود . از خصوصیات معماری مادهاکه یکی از اقوام آریایی بودند ، معماری صخره ای است که چند نمونه در نواحی غربی و جنوبی ایران به جا مانده است . معماری هخامنشی به علت وسعت بسیار زیاد شاهنشاهی آن ، دارای تلفیقی از سبک ها ، مواد و مصالح ساختمانی است اما با این حال اصالت مخصوص به خود را دارد . ایجاد بنابر روی صفحه ی سنگی و باریک ستون ها از نوآوری ها و پیشرفت های فنی در این دوره خبر میدهد . کاخ های پاسارگاد ، شوش و تخت جمشید نمونه بارز این نوع ساختمان سازی هستند . همچنین در کاخ آپادانا ایوان از یک طرف باز و از سه طرف منتهی به اتاق ها و راهروها را است که برای نخستین بار با این وسعت ساخته شده و در دوره های بعدی به صورت های گوناگون به وفور به کار می رود . بعد از سقوط دولت بزرگ و قدرتمند هخامنشی به دست اسکندر مقدونی و با روی کار آمدن سلوکیان ، تاحدود یکصد سال در ایران شاهد حضور معماری هلني و التقاط آن با معماری پارسی هستیم . اما طولی نکشید که مردمانی از مشرق فلات ایران ، کم کم این کشور را از سیطره ی سلوکیها پاک کردند و برگی تازه از معماری ایرانی را پیش روی تاریخ نهادند . بسیاری از اندام های اصلی معماری ایران که در دوره ساسانی رواج پیدا کردند و بعد از اسلام نیز نوآوری های بسیار زیادی را پذیرا بودند ، در این دوره و به دست اشکانیان ( پارت ها ) پديد آمد . اندام ها و عناصری چون گنبد خانه ، ایوان ، ایوان منتهی به گنبد خانه و انواع گوشه سازی ها ، تاق و تویزه ، ایوان تاق دار . همچنین در این دوره شاهد مجموعه سازی و پیدا شدن اندام های شهری هستیم و نمونه بارز آن کوه خواجه در سیستان است . تزئیناتی چون گچ بری و موزاییک کاری نیز در این دوره به معماری ایران معرفی شد . پس از انقراض آخرین پادشاه ساسانی ( یزدگرد سوم ) ، عصرجدیدی در فرهنگ ، هنر و معماری ایران رقم خورد . در بسیاری از موارد آتشکده ها با تغییراتی تبدیل به مساجد شدند . پیش از اسلام ، بسیاری از اندام های اصلی معماری ایرانی شکل گرفته بود و در این دوره این الگوها و عناصر تداوم پیدا کرده و متناسب با فرهنگ و آیین جدید به سمت بالندگی هرچه بیشتر و کمال سازه ای و زیبایی خویش پیش رفتند . بعد از ورود اعراب به ایران ، تا حدود یک الی دو قرن ، معماری ساختمانها عمدتا همان شیوه ساسانی بوده است منتها با اصل سادگی که ایرانیان تازه مسلمان از سنت پیامبر اسلام اخذ کردند . اما هنگامی که ایرانیان توانستند خود را با آیین جدید تطابق دهند ، در عرصه معماری نیز همپای عرصه های دیگر علمی و فرهنگی ، به نوآوری های بسیار چشمگیری دست یافتند . در قرون سوم تا هفتم هجری که به عصر طلایی تمدن اسلامی معروف هستند ، شاهد رشد و پیشرفت حیرت انگیز انواع ساختمان سازی هستیم . در این دوره بناها و مجموعه های متعددی چون بازار ، مدرسه ، کاروانسرا ، مساجد ، میلها و ... پدید آمدند . آجرو تزئینات آجری در این دوره به اوج شکوفایی و پختگی خود رسید و کاشیکاری نیز کم کم جای خود را در نمای ساختمان ها باز کرد به طوری که گره سازی معلقی ترکیب آجرو کاشی در این دوره آغاز شد . در ادوار بعدی و در پی تهاجمات مغولان و تیموریان ، شاهد شتاب در ساختمان سازی هستیم . استفاده از کاشی معرق و کاشی خشتی نیز از این دوره رواج یافت و اوج کاشیکاری هفت رنگ را در شیوه اصفهانی خواهیم دید . به لحاظ سازه ای با استفاده زیاد از تاق و تویزه توانستند نور داخل ساختمان ها را زیادتر کنند و گچ بری نیز به اوج ظرافت خود رسید . قابل ذکر است که ارتفاع بناها در این دوره به طرز کاملا مشهودی نسبت به دوره های دیگر افزایش یافت . هم زمان با روی کار آمدن سلسله صفویه ، معماری و هنرهای مربوط به آن نیز دچار تغییراتی شد که در ادامه و تداوم معماری پیشین بود . در این دوره طرح ها بسیار ساده شدند و کاشیکاری به اوج زیبایی و کمال خود دست یافت . در این دوره و به ویژه در زمان شاه عباس کبیر ، بر تعداد مساجد و مدرسه ها ، باغ های حکومتی و همچنین کاروانسراهای بین راهی بسیار افزوده شد . با فروپاشی سلسله صفویه و آشوب های پس از آن ، معماری ایرانی رو به انحطاط گذاشت و در اواخر دوره قاجاری این انحطاط با تقلید از معماری غربی به سمت زوال خویش پیش رفت و با ظهور صنعت و تمدن جدید غربی ، فصلی دیگر در تاریخ معماری ایران آغاز شد .